Το φαινόμενο του φωτοστέφανου και η επιτυχία (halo effect)

Το φαινόμενο του "φωτοστέφανου" (halo effect) είναι ένα είδος γνωστικής προκατάληψης, με την οποία η συνολική μας εντύπωση ενός ατόμου επηρεάζει τον τρόπο που αισθανόμαστε και σκεφτόμαστε σχετικά με τον χαρακτήρα του. Ουσιαστικά, τη γενική εντύπωση για ένα άτομο "Είναι ωραίος/ωραία!" με επιπτώσεις των αξιολογήσεων των ειδικών χαρακτηριστικών του εν λόγω προσώπου "Ε αφού είναι ωραίος/α είναι επίσης και έξυπνος/η!».

Ένα μεγάλο παράδειγμα της επίδρασης του φωτοστέφανου στη δράση είναι η συνολική μας εντύπωση για τις διασημότητες.

Από τη στιγμή που τα θεωρούν ένα άτομο ελκυστικό, επιτυχημένο και συχνά συμπαθής, έχουμε την τάση επίσης να το δούμε και ως ευφυής και αστείο.

Ορισμοί του φαινόμενου του φωτοστέφανου "Halo Effect"

Επίσης γνωστό ως το φυσικό στερεότυπο της ελκυστικότητα και αναφέρεται στη συνήθη τάση των ανθρώπων να βαθμολογήσουν άτομα που θεωρούν ως ελκυστικά ,πιο ευνοϊκά για τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του. Το φωτοστέφανο χρησιμοποιείται επίσης σε μια πιο γενική έννοια για να περιγράψει τη συνολική επίπτωση μιας συμπαθής προσωπικότητας, ή κάποιο συγκεκριμένο επιθυμητό χαρακτηριστικό, στη δημιουργία μεροληπτικών αποφάσεων του προσώπου-στόχου , σε οποιαδήποτε διάσταση.

(Standing, L. G., in The SAGE Encyclopedia of Social Science Research Methods, Volume 1, 2004)

Σε μια μελέτη που έγινε το 1915 από τους υπαλλήλους δύο μεγάλων βιομηχανικών εταιρειών, φάνηκε ότι οι εκτιμήσεις του ίδιου ανθρώπου σε μια σειρά από διαφορετικά χαρακτηριστικά όπως η νοημοσύνη, τη βιομηχανία, την τεχνική ικανότητα, την αξιοπιστία κλπ, ήταν σε πολύ μεγάλο βαθμό συσχετιζόμενες . Οι αξιολογήσεις επηρεάστηκαν προφανώς από την τάση να σκέφτονται το πρόσωπο γενικά ως αρκετά καλο και να χρωματίσουν τις αποφάσεις των ιδιοτήτων από αυτό το γενικό συναίσθημα. Αυτό το ίδιο γεγονός του φαινόμενου του φωτοστέφανου παρατηρήθηκε και στις εκτιμήσεις των αξιωματικών των προϊσταμένων τους, στο στρατό.

(Thorndike, E. L., "A Constant Error in Psychological Ratings," 1920)

Η ιστορία του φαινομένου του φωτοστέφανου (Halo effect)

Ο Ψυχολόγος Edward Thorndike επινόησε πρώτος τον όρο σε ένα έρευνα του 1920 με τίτλο "The Constant Error in Psychological Ratings." Στο πείραμα που περιγράφεται στην έρευνα, ο Thorndike ζήτησε διοικητές του στρατού , να αξιολογήσουν μια σειρά από χαρακτηριστικά που έβλεπαν σε υποδεέστερους στρατιώτες τους. Τα χαρακτηριστικά αυτά περιλαμβάνονται θέματα όπως ηγεσία, τη φυσική εμφάνιση, την ευφυΐα, την πίστη και την αξιοπιστία.

Ο Thorndike Βρήκε ότι οι υψηλές βαθμολογίες σε ερώτηση συσχετιζόταν με υψηλές βαθμολογίες των άλλων χαρακτηριστικών, ενώ οι αρνητικές εκτιμήσεις μιας συγκεκριμένης ερώτησης οδήγησαν επίσης σε χαμηλότερες αξιολογήσεις των άλλων χαρακτηριστικών.

Γιατί λοιπόν συνολικές εντυπώσεις μας για ένα άτομο δημιουργούν αυτό το φωτοστέφανο που επηρεάζει τις αξιολογήσεις μας σε συγκεκριμένα χαρακτηριστικά;

Οι ερευνητές έχουν διαπιστώσει ότι η ελκυστικότητα είναι ένας παράγοντας που μπορεί να παίξει κάποιο ρόλο. Πολλές διαφορετικές μελέτες έχουν δείξει ότι όταν αξιολογούμε κάποιους ανθρώπους ότι έχουν καλή εμφάνιση, έχουμε την τάση να πιστεύουν ότι έχουν θετικά χαρακτηριστικά της προσωπικότητας και ότι είναι πιο έξυπνοι. Μια μελέτη διαπίστωσε ακόμη ότι οι ένορκοι ήταν λιγότερο πιθανό να πιστεύουν ότι οι ελκυστικοί άνθρωποι ήταν ένοχοι εγκληματικής συμπεριφοράς.

Ωστόσο, αυτό το στερεότυπο της ελκυστικότητας μπορεί επίσης να είναι ένα δίκοπο μαχαίρι. Άλλες μελέτες έχουν δείξει ότι ενώ οι άνθρωποι είναι πιο πιθανό να αποδώσουν μια σειρά από θετικές ιδιότητες σε ελκυστικά άτομα, είναι επίσης πιο πιθανό να πιστεύουν ότι η καλή εμφάνιση σε κάποια άτομα είναι χαρακτηριστικό ανέντιμων και πιθανό να χρησιμοποιήσουν την ελκυστικότητά τους για να χειραγωγήσουν τους άλλους.

Παρατηρήσεις

Στην τάξη, οι εκπαιδευτικοί υποκύπτουν στο σφάλμα αξιολόγησης του φωτοστέφανου κατά την αξιολόγηση των μαθητών τους. Για παράδειγμα, ένας δάσκαλος ο οποίος βλέπει ένα μαθητή/φοιτητή με καλή συμπεριφορά , μπορεί να τείνουν να θεωρήσουν αυτό το φοιτητή/μαθητή ότι είναι επιμελής και καλός στα μαθήματα. Όταν συμβαίνουν αυτά τα είδη των επιπτώσεων του φωτοστέφανου, μπορούν να επηρεάσουν τις αξιολογήσεις ακόμα και διαγωνισμάτων και βαθμολογιών.

(Rasmussen, Encyclopedia of Educational Psychology, Volume 1, 2008)

Στο εργασιακό περιβάλλον, η επίδραση του φωτοστέφανου είναι πιο πιθανό να εμφανιστεί κατά την εκτίμηση του επόπτη της απόδοσης στην εργασία ενός εργαζομένου. Στην πραγματικότητα, η επίδραση του φωτοστέφανου, είναι ίσως η πιο κοινή προκατάληψη στην αξιολόγηση των επιδόσεων. Σκεφτείτε τι συμβαίνει όταν ένας επόπτης αξιολογεί το απόδοση ενός εργαζομένου. Ο επιβλέπων μπορεί να δώσει έμφαση σε ένα μόνο χαρακτηριστικό του εργαζομένου, όπως τον ενθουσιασμό και να επηρεάσει το σύνολο της αξιολόγησης κρίνοντας μόνο ένα χαρακτηριστικό. Ακόμη και αν ο εργαζόμενος μπορεί να μην έχει τις απαιτούμενες γνώσεις ή την ικανότητα να εκτελέσει την εργασία με επιτυχία, εάν η εργασία του εργαζομένου δείχνει τον ενθουσιασμό, ο επιβλέπων μπορεί κάλλιστα να του δώσει μια προαγωγή. "

(Schneider, F.W., Gruman, J. A., & Coutts, L. M., Applied Social Psychology, 2012)

Το φαινόμενο του Φωτοστέφανου στην εργασία στον πραγματικό κόσμο

Όπως μπορείτε να διαβάσετε παραπάνω, η επίδραση του φωτοστέφανου μπορεί να επηρεάσει το πώς οι εκπαιδευτικοί αντιμετωπίζουν τους μαθητές, αλλά μπορεί επίσης να επηρεάσει το πώς οι μαθητές αντιλαμβάνονται τους καθηγητές. Σε μια μελέτη, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι, όταν ένας εκπαιδευτής θεωρήθηκε ζεστός και φιλικός, οι μαθητές τον βαθμολογούν επίσης ως πιο ελκυστικό, και συμπαθή.

Οι έμποροι εκμεταλλεύονται το φαινόμενο του φωτοστέφανου να πωλούν τα προϊόντα ή και υπηρεσίες. Όταν μια διασημότητα υποστηρίζει ένα συγκεκριμένο προϊόν , οι θετικές εκτιμήσεις μας για αυτό το άτομο μπορεί να γίνουν και αντιλήψεις μας για το ίδιο το προϊόν.

Οι αιτούντες για εργασία είναι επίσης πιθανό να αισθάνονται τις επιπτώσεις του φωτοστέφανου. Εάν ένας μελλοντικός εργοδότης βλέπει τον αιτούντα ως ελκυστικό ή συμπαθή, είναι πιο πιθανό να τον βαθμολογήσει επίσης ως ευφυή, ικανό και με προσόντα.

Έτσι, την επόμενη φορά που θα προσπαθείτε να κάνετε μια αξιολόγηση για να αποφασισετε ποιο πολιτικό υποψήφιο να ψηφίσετε ή ποια ταινία να δείτε . Μήπως εντύπωση σας για έναν υποψήφιο είναι επειδή στις ομιλίες του είναι ελκυστικός και σας οδήγησε να αισθάνεστε ότι είναι επίσης έξυπνος, ικανός και εργάζεται σκληρά; Μήπως σκέφτεστε ότι μια συγκεκριμένη ηθοποιός έχει καλή εμφάνιση και σας οδήγησε να σκεφτείτε ότι είναι επίσης μια συναρπαστική ηθοποιός;

Θα κλείσω την μικρή μου αυτή αναδρομή με μια φράση :

"Οι άνθρωποι γενικά κρίνουν από τα φαινόμενα παρά από την πραγματικότητα ,γιατί η όραση ανήκει σε όλους η αντίληψη όμως σε λίγους.."Νικομο Μακιαβελι

κείμενο :
Αντώνιος Καλέντζης MBPsSΨυχοπαιδαγωγική και Συμβουλευτική Μέλος Βρετανικού Συλλόγου Ψυχολόγων Κλινικών Ψυχολόγων , Νευροψυχολόγων Μέλος Διεθνούς Συλλόγου Coaching Ψυχολόγων