Η ανατομία της ζήλειας

Καθώς πορευόμαστε στα μονοπάτια της ζωής συναντάμε ανθρώπους, χάρη στους οποίους διαμορφώνουμε τα βιώματά μας. Αναλόγως από τη σχέση (ερωτική, φιλική, επαγγελματική) που επιλέγουμε να δημιουργήσουμε εξαρτάται το φάσμα της συναισθηματικής αλληλεπίδρασης που διακινείται στη σχέση. Θεωρώ ότι η κάθε σχέση είναι μία αφορμή για αυτογνωσία από τη στιγμή που υπάρχει αμοιβαία διάθεση για πνευματική και συναισθηματική εξέλιξη. Στην πάροδο του χρόνου η σχέση θα φανερώσει τη διάθεση της καθώς θα εμφανιστούν τα πρώτα χνάρια του ανταγωνισμού.

Το συναίσθημα της ζήλιας είναι αυτό που κυριαρχεί στις ανταγωνιστικές σχέσεις. Είναι ένα πολύπλευρο συναίσθημα που συνήθως εκδηλώνεται μέσω της συμπεριφοράς και όχι μέσω του λόγου.

Είναι απαραίτητο να κάνουμε μία διάκριση σε αυτό το σημείο διαχωρίζοντας τη ζήλια σε υγιή και παθολογική. Η υγιής ζήλια σε μία ερωτική σχέση δηλώνει το ενδιαφέρον προς τον/την σύντροφο, σε μία φιλική ή επαγγελματική σχέση, είναι πιθανόν να εκδηλώσει το θαυμασμό για κάποιο άλλο άτομο ή ακόμα και για μία στάση ή συμπεριφορά. Αντίθετα η παθολογική ζήλια μπορεί να έχει ως παρονομαστή το συμφέρον, την κτητικότητα, την έλλειψη προσωπικής ευθύνης, τον έλεγχο, αισθήματα μειονεξίας, το φόβο αποχωρισμού, ακόμη και κάποιες παράλογες απαιτήσεις που μπορεί να φαίνονται απόλυτα λογικές στο άτομο που τις υπερασπίζεται. Ποιες είναι οι ρίζες αυτού του διττού συναισθήματος; Αυτή η ερώτηση είναι απαραίτητη για να μπορέσουμε να κατανοήσουμε την προέλευσή της.

Στην παιδική μας ηλικία το συναίσθημα της ζήλιας παρουσιαζόταν με τη μορφή της αδικίας και του ανταγωνισμού. Όσοι έχουνε αδέλφια, αν κάνουν μία αναδρομή στο παρελθόν, όλο και κάποια ανάμνηση ζήλειας θα ανασύρουν. Οι προφάσεις τότε μπορεί να ήταν ένα παιχνίδι, ένα ρούχο, ένα ποδήλατο, μία κούκλα, μία λιγότερη αγκαλιά, η σύγκριση μεταξύ των παιδιών, ο αποχωρισμός ενός σημαντικού προσώπου, ο χρόνος που θα αφιερώσει ο γονιός στο παιδί να είναι ισότιμος.

Δίχως δυσκολία μπορούμε να διαχωρίσουμε τις προφάσεις σε υλικές και σχεσιακές. Στις πρώτες τα συναισθήματα είναι παροδικά, με χαμηλότερη κλίμακα, αντίθετα στις σχεσιακές ελλείψεις καλλιεργούνται τα αισθήματα μειονεξίας και κτητικότητας. Ένα παιδί νοιώθει μειονεκτικά όταν οι γονείς του διατηρούν μία επικριτική και συγκριτική στάση σε σχέση με αυτό και τον/την αδελφό/η ή άλλα παιδιά της ηλικίας του. Εκείνη τη στιγμή το παιδί είναι πιθανόν να νοιώσει αναξιότητα, θυμό προς το γονέα, ντροπή και φόβο καθώς νοιώθει ότι ραγίζει η αυτοεικόνα του από τον γονιό του. Επίσης όταν οι γονείς δυσκολεύονται να μοιράσουν ισότιμα την απαραίτητη συναισθηματική προσοχή στα παιδιά τους, τα παιδιά νοιώθουν αδικιμένα ως προς το άλλο παιδί και τείνουν να τραβήξουν την προσοχή του γονέα είτε ανταγωνίζοντας το άλλο παιδί είτε μέσω ορισμένων συμπεριφορών. Το παιδί καθώς νοιώθει ότι με αυτόν τον τρόπο αποσπά προσοχή ίσως και φροντίδα από το γονέα λαμβάνει το μήνυμα ότι « αυτός είναι ο τρόπος για να με προσέξουν». Καθώς αυτή η συμπεριφορά του παιδιού αποδίδει «καρπούς» την ενσωματώνει και εν συνεχεία την εμπλουτίζει και με άλλους χειριστικούς μηχανισμούς έτσι ώστε να παίρνει όσο πιο ανώδυνα γίνεται αυτό που θέλει. Η απομνημόνευση μίας τέτοιας συμπεριφοράς όπως και η επαναλαμβανόμενη χρήσης της προάγει την χειριστικότητα και όχι την αυθεντικότητα. Βιώματα σαν αυτά ζυμώνουν τη μαγιά για την ανταγωνιστικότητα στην ενήλικη ζωή.

Συνήθως τα άτομα που έχουν ανταγωνιστικές τάσεις προβαίνουν σε χρήση της σχέσης και όχι στην αξιοποίηση της για πνευματική και συναισθηματική εξέλιξη.

Επιμέλεια άρθρου

Τάσος Δαφνομήλης

Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας